हाम्रो सौर्यमण्डलमा तेस्रो अन्तरतारकीय पाहुना: ‘३आई/एटलस’ धूमकेतु, पृथ्वीलाई कतिको खतरा ?

काठमाडौं, २० असार । हाम्रो सौर्यमण्डलमा एक अनौठो र अपरिचित पाहुनाको आगमन भएको छ। वैज्ञानिकहरूले तीव्र गतिमा यात्रा गरिरहेको एउटा नयाँ खगोलीय पिण्ड पत्ता लगाएका छन्, जुन हाम्रो सौर्यमण्डलको होइन। यसलाई आधिकारिक रूपमा ‘३आई/एटलस’ (3I/ATLAS) नाम दिइएको छ। यो धूमकेतु पहिलो पटक चिलीमा रहेको नासा-वित्त पोषित एटलस (Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System) टेलिस्कोपले १ जुलाई २०२५ मा पत्ता लगाएको थियो।

धूमकेतुको खोजपछि विश्वभरका खगोलविद्हरूले विभिन्न टेलिस्कोपबाट पुराना अभिलेखहरूको समीक्षा गर्दा यसको यात्रा जून १४ सम्म पहिल्याउन सफल भएका छन्। अनुसन्धानले देखाएको छ कि यो धूमकेतु धनु (Sagittarius) तारामण्डलको दिशाबाट हाम्रो सौर्यमण्डलमा प्रवेश गरेको हो। यसको गति र कक्षले यो वस्तु हाम्रो सौर्यमण्डल बाहिरबाट आएको स्पष्ट प्रमाण दिन्छ।

गति र कक्ष

अमेरिकाको भिलानोभा विश्वविद्यालयका सहायक प्राध्यापक टेडी करेटाका अनुसार, ३आई/एटलस धूमकेतु लगभग ३७ माइल प्रति सेकेन्ड (६० किलोमिटर प्रति सेकेन्ड) को गतिमा यात्रा गरिरहेको छ, जुन प्रतिघण्टा १,३३,२०० माइल (२,१४,३६४ किलोमिटर) बराबर हो।

यसको कक्षा लगभग सीधा रेखाजस्तै छ, जुन सूर्यसँग बाँधिएका वस्तुहरूको गोलाकार वा अण्डाकार कक्षभन्दा फरक छ। यसले यसको अन्तरतारकीय उत्पत्तिलाई पुष्टि गर्छ।

नासाको जेट प्रोपल्सन प्रयोगशालास्थित ‘सेन्टर अफ नियर-अर्थ अब्जेक्ट स्टडीज’ का निर्देशक डा. पल चोडासले भने, “यो वस्तु कुनै अर्को सौर्यमण्डलबाट आएको हुनुपर्छ र लाखौं वर्षसम्म अन्तरतारकीय अन्तरिक्षमा यात्रा गरेपछि संयोगवश हाम्रो सौर्यमण्डलमा आइपुगेको हो।”

खगोलविद्हरूमा उत्साह

धूमकेतु पत्ता लागेपछि विश्वभरका खगोलविद्हरू यसको अवलोकनमा जुटेका छन्। खोज भएको रातै एरिजोनास्थित लोवेल अब्जर्भेटरीले यसको अवलोकन गर्यो। करेटाले भने, “मलाई चिनेका लगभग सबै ग्रह सम्बन्धी खगोलविद्हरूले तुरुन्तै टेलिस्कोपतिर दौडिए वा अवलोकन समयको लागि अनुरोध गरे।” अब केही हप्ताभित्रै पृथ्वी र अन्तरिक्षमा रहेका सबै ठूला टेलिस्कोपहरूले यसको अध्ययन गर्नेछन्।

अन्तरतारकीय वस्तुको संरचना र विशेषता

३आई/एटलस हाम्रो सौर्यमण्डलमा देखिएको तेस्रो अन्तरतारकीय वस्तु हो। यसअघि सन् २०१७ मा ‘ओउमुवामुवा’ र सन् २०१९ मा ‘२आई/बोरिसोभ’ पत्ता लागेको थियो।
यसको व्यास लगभग १२ माइल (२० किलोमिटर) अनुमान गरिएको छ, जुन यसको चमकका कारण केही अनिश्चित छ।
यो धूमकेतु सबैभन्दा चम्किलो र छिटो देखिएको अन्तरतारकीय वस्तु हो।
यसले धूमकेतुजस्तै गतिविधि देखाएको छ, जसको अर्थ यो आफ्नो पिण्ड गुमाइरहेको छ। धूमकेतुहरू बरफ, जमेको ग्यास र चट्टानले बनेका हुन्छन् र सूर्यको नजिक पुग्दा ग्यास र धुलो छोड्छन्, जसले पुच्छर बनाउँछ।

धूमकेतुको यात्रा र पृथ्वीलाई खतरा

यो धूमकेतु पृथ्वीलाई कुनै खतरा नपार्नेछ। यसको पृथ्वीबाट कम्तिमा १५ करोड माइल (२४ करोड किलोमिटर) टाढा रहनेछ।
सूर्यको सबैभन्दा नजिक पुग्ने मिति: अक्टोबर ३०, २०२५ (दूरी: १३ करोड माइल / २१ करोड किलोमिटर)
मंगल ग्रहको नजिक पार्ने मिति: अक्टोबर २, २०२५ (दूरी: १ करोड ८० लाख माइल / ३ करोड किलोमिटर)
पृथ्वीको सबैभन्दा नजिक हुने मिति: डिसेम्बर १९, २०२५ (दूरी: १६ करोड ७० लाख माइल / २७ करोड किलोमिटर)

कसरी हेर्ने ?

हाल यो धूमकेतु धनु राशिमा देख्न सकिन्छ, जुन मध्यरातमा दक्षिणी आकाशबाट राम्रोसँग देखिन्छ। सेप्टेम्बरसम्म जमिनमा आधारित टेलिस्कोपबाट अवलोकन गर्न सकिन्छ। त्यसपछि सूर्यको पछाडि जाने भएकाले केही समय देखिने छैन, तर डिसेम्बरको सुरुमा फेरि देखा पर्नेछ। डा. चोडासका अनुसार, यो सन् २०२६ को मध्यसम्म अवलोकन गर्न सकिनेछ।

वैज्ञानिक महत्त्व

अन्तरतारकीय वस्तुहरूको अध्ययनले हाम्रो सौर्यमण्डल बाहिरका ग्रह र तिनीहरूको निर्माण प्रक्रियाबारे नयाँ ज्ञान दिन्छ। करेटाले भने, “यी वस्तुहरू अन्य ताराहरू वरिपरि बनेका धूमकेतु र क्षुद्रग्रहहरू हुन्, जुन अन्तरतारकीय अन्तरिक्षमा फ्याँकिएर हाम्रो सौर्यमण्डलबाट गुज्रिएका हुन्। हामी यी वस्तुहरूको सबै कुरा मापन गरेर हाम्रा स्थानीय धूमकेतु र क्षुद्रग्रहहरूसँग तुलना गर्न चाहन्छौं।” ३आई/एटलसको अत्यन्त उच्च गति र हाइपरबोलिक, सीधा कक्षा वैज्ञानिकहरूका लागि चकित पार्ने विषय बनेको छ। यी विशेषताहरूले यो वस्तु सौर्यमण्डल बाहिरबाट आएको स्पष्ट प्रमाण दिन्छन्, जसले खगोलशास्त्रमा नयाँ उत्साह र अनुसन्धानको ढोका खोलेको छ

यसले अन्तरतारकीय अन्तरिक्ष र हाम्रो सौर्यमण्डलबीचको सम्बन्ध बुझ्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नेछ र भविष्यमा अन्तरिक्ष अन्वेषण र ग्रह संरक्षणका लागि नयाँ मार्ग खोल्नेछ।

यो धूमकेतुको खोज र अध्ययनले खगोलशास्त्रमा नयाँ अध्याय थपेको छ, जसले अन्तरतारकीय यात्रुहरूको रहस्य उजागर गर्ने आशा जगाएको छ। वैज्ञानिकहरू र खगोलप्रेमीहरूका लागि यो एक अद्भुत अवसर हो, जसले हाम्रो ब्रह्माण्डको विशालता र विविधता बुझ्न मद्दत गर्नेछ।