पूर्वी टिमोर आसियानको ११औँ सदस्य, १४ वर्ष लामो प्रतीक्षापछि औपचारिक प्रवेश

काठमाडौँ, कार्तिक ९ । १४ वर्ष लामो प्रतीक्षा र अथक प्रयासपछि पूर्वी टिमोर (टिमोर-लेस्टे) अन्ततः दक्षिणपूर्वी एसियाली राष्ट्रहरूको सङ्घ (आसियान) को ११औँ सदस्य राष्ट्रका रूपमा औपचारिक रूपमा सामेल भएको छ । मलेसियाको राजधानी क्वालालम्पुरमा आयोजित आसियान शिखर सम्मेलनमा पूर्वी टिमोरका प्रधानमन्त्री जानाना गुस्माओले अन्य नेताहरूसँगै एकताको प्रतीकस्वरूप हात जोडेर ऐतिहासिक क्षणको साक्षी बन्नुभयो । प्रधानमन्त्री गुस्माओले यस अवसरमा भन्नुभयो, “यो केवल एउटा सपना साकार भएको होइन, यो हाम्रो लचिलोपन, दृढता र आशाले भरिएको यात्राको शक्तिशाली पुष्टि हो। यो अन्त्य होइन, यो हाम्रो राष्ट्रिय यात्राको नयाँ र प्रेरणादायी अध्यायको सुरुआत हो ।”

मलेसियाका प्रधानमन्त्री अनवर इब्राहिमले पूर्वी टिमोरको सदस्यतालाई ‘आसियान परिवारको पूर्णता’ भनी व्याख्या गर्दै यसले क्षेत्रीय सम्बन्धको गहिरो भावनालाई पुनः पुष्टि गरेको बताउनुभयो । उहाँले आसियान समुदायभित्र टिमोर–लेस्टेको विकास र रणनीतिक स्वायत्ततालाई दृढ समर्थन दिइने प्रतिबद्धता व्यक्त गर्नुभयो ।

पूर्वी टिमोरको पृष्ठभूमि र चुनौतीहरू

दक्षिणपूर्वी एसियाको सबैभन्दा कान्छो देश पूर्वी टिमोरले २४ वर्षको इन्डोनेसियाली कब्जापछि सन् २००२ मा स्वतन्त्रता प्राप्त गरेको थियो ।  राष्ट्रपति जोस रामोस-होर्टाको नेतृत्वमा सन् २०११ मा पहिलो पटक आसियान सदस्यताका लागि औपचारिक आवेदन दिइएको थियो । लामो प्रतीक्षापछि, सन् २०२५ मा पूर्ण प्रवेशको तयारीसँगै, यो १४ वर्षको प्रयास सफल भएको छ।

यद्यपि, पूर्वी टिमोरको सदस्यतालाई मलेसियाको आसियान अध्यक्षताकालको प्रमुख उपलब्धि मानिए पनि यसका आफ्नै चुनौतीहरू छन् । सन् २०२२ मा पर्यवेक्षकको दर्जा पाए पनि पूर्ण सदस्यतामा ढिलाइ हुनुमा आर्थिक, पूर्वाधार र मानव स्रोतसम्बन्धी चुनौतीहरू प्रमुख कारण थिए । देश अझै पनि उच्च बेरोजगारी, गरिबी, कुपोषण र सामाजिक असमानताको चपेटामा छ। यसको अर्थतन्त्र अत्यधिक रूपमा तेलमा निर्भर छ र अन्य क्षेत्रहरूमा विविधीकरण कमजोर छ ।

विश्लेषकहरूले पूर्वाधार निर्माण, शिक्षाको स्तर र प्राविधिक जनशक्तिको अभावलाई प्रमुख चुनौतीका रूपमा औँल्याएका छन्। यी क्षेत्रमा सुधार नभएसम्म आसियानको आर्थिक समुदायमा पूर्ण सहभागिता कठिन हुने विज्ञहरूको धारणा छ । हालै गत सेप्टेम्बरमा, पूर्वी टिमोरमा जनआन्दोलन समेत भड्किएको थियो । हजारौँ विद्यार्थी र युवा प्रदर्शनकारीहरूले संसद्का सदस्यहरूलाई महँगो टोयोटा प्राडो एसयुभी किन्ने र पूर्व सांसदहरूलाई आजीवन पेन्सन दिने योजनाविरुद्ध सडकमा उत्रिएका थिए। दुई दिनसम्म चलेको प्रदर्शनपछि संसद्ले उक्त निर्णय रद्द गर्न बाध्य भएको थियो ।

आसियानको विस्तार

सन् १९६७ मा इन्डोनेसिया, मलेसिया, फिलिपिन्स, सिङ्गापुर र थाइल्यान्ड गरी पाँच देशबाट सुरु भएको आसियानमा हालसम्म १० सदस्य राष्ट्र थिए। सन् १९९९ मा कम्बोडिया अन्तिमपटक सामेल भएको थियो। अब पूर्वी टिमोरको प्रवेशसँगै आसियान ११ सदस्यीय बनेको छ ।

पूर्वी टिमोरको यो प्रवेश केवल क्षेत्रीय एकताको दृष्टिले मात्र नभई, ऐतिहासिक रूपमा पनि महत्त्वपूर्ण मानिएको छ किनभने यसले दक्षिणपूर्वी एसियाको भू-राजनीतिक नक्सालाई पूर्ण बनाएको छ ।