यस महिना पृथ्वीको नजिकबाट गुज्रिँदै दुई चम्किला पुच्छ्रेतारा, हेर्ने कसरी?

काठमाडौं ।  यस महिना पृथ्वीको सबैभन्दा नजिक आउँदा दुई भर्खरै पत्ता लागेका पुच्छ्रेताराहरू आकाशमा एउटा शानदार दृश्य प्रस्तुत गर्दैछन्।

पुच्छ्रेताराहरू बरफ, जमेका ग्यास र चट्टानले बनेका हुन्छन्। सूर्य जस्ता ताराहरूको नजिक पुग्दा तापक्रमले गर्दा तिनीहरूबाट ग्यास र धुलो निस्किन्छ, जसले तिनीहरूको विशिष्ट पुच्छर बनाउँछ।

लोवेल अब्जर्भेटरीका खगोलविद् किचेङ झाङका अनुसार, C/2025 A6 लेमन नामक पुच्छ्रेतारा जनवरी ३ मा पत्ता लागेको थियो भने C/2025 R2 स्वान सेप्टेम्बर १० मा सूर्यको नजिक पुग्दा पहिलो पटक पत्ता लागेको हो।

उत्सुक आकाश हेर्नेहरूका लागि अहिले दूरबिन वा टेलिस्कोपबाट यी पुच्छ्रेताराहरू हेर्ने उत्तम समय हो, किनभने तिनीहरूको लामो अवधिका अण्डाकार कक्षाहरू छन्, जसले गर्दा तिनीहरू सीमित समयका लागि मात्र पृथ्वीको नजिक आउँछन्। लास कुम्ब्रेस अब्जर्भेटरीकी खगोलविद् क्यारी होल्टका अनुसार, स्वान पुच्छ्रेतारा अब ६५० देखि ७०० वर्षसम्म फेरि देखिने छैन भने लेमन १,३०० वर्षसम्म अदृश्य रहनेछ।

युनिभर्सिटी अफ मेरील्याण्डका अनुसन्धान वैज्ञानिक क्वान्झी येका अनुसार, “स्वान साँझको सुरुमा – आकाश अँध्यारो भएपछि मात्र देख्न सकिन्छ।” “लेमन अहिले सूर्योदयभन्दा ठीक अगाडि देखिन्छ, तर चाँडै नै साँझमा मात्र देखिनेछ।” पृथ्वीबाट हेर्दा दुवै पुच्छ्रेतारा सूर्यको नजिक देखिन्छन्, त्यसैले प्रत्येक दिन तिनीहरूलाई हेर्नका लागि छोटो समय मात्र उपलब्ध हुन्छ, येले थपे।

सौर्यमण्डलका समय क्याप्सुलहरू

येका अनुसार, स्वान अक्टोबर २० मा पृथ्वीको सबैभन्दा नजिक – ३ करोड ८६ लाख किलोमिटर (२ करोड ४० लाख माइल) भित्र – आउनेछ, जबकि लेमन अक्टोबर २१ मा ८ करोड ८५ लाख किलोमिटर (५ करोड ५० लाख माइल) को दूरीमा रहनेछ।

खगोलविद्हरू लामो अवधिका पुच्छ्रेताराहरू बारे थप बुझ्न दुवैको अवलोकन गर्ने प्रयास गरिरहेका छन्, जसको परिक्रमा अवधि २०० वर्ष वा सोभन्दा बढी हुन्छ।

होल्टका अनुसार, लामो अवधिका पुच्छ्रेताराहरूले आफ्नो अधिकांश समय हाम्रो सौर्यमण्डलको ओर्ट क्लाउडमा बिताउँछन्, जुन बरफले बनेका पिण्डहरूको गोलाकार खोल हो। यी पुच्छ्रेताराहरू बृहस्पति र शनिको नजिक बनेर अरबौं वर्ष पहिले गुरुत्वाकर्षणको धक्काका कारण सौर्यमण्डलको बाहिरी भागमा पुगेका थिए, जहाँ तिनीहरू त्यतिबेलादेखि नै गहिरो जमेको अवस्थामा सुरक्षित छन्।

“जब एउटा पुच्छ्रेतारा सूर्यतिर धकेलिन्छ, हामी सौर्यमण्डलको सुरुदेखि लगभग नबदलिएका सामग्रीहरू देखिरहेका हुन्छौं,” होल्टले लेखिन्। “तिनीहरूको बरफ वाष्पीकरण हुन थाल्दा (ठोसबाट ग्यासमा परिणत हुँदा), हामीलाई हाम्रो सौर्यमण्डलको मूल निर्माण सामग्रीको एक झलक मिल्छ र हाम्रो जस्ता ग्रह प्रणालीहरू कसरी एकसाथ आए भन्ने बारे सिक्ने मौका मिल्छ।”

दुई पुच्छ्रेताराको विशेष दृश्य

येका अनुसार, लेमन उत्तरी गोलार्धमा बस्नेहरूका लागि देखिनेछ, जबकि स्वान दक्षिणी गोलार्धका लागि उपयुक्त छ – तर यो उत्तरी गोलार्धमा पनि देखिन थालेको छ।

लेमन आगामी केही हप्तादेखि नोभेम्बरको सुरुसम्म अझ चम्किलो हुने अपेक्षा गरिएको छ, जबकि स्वान चाँडै नै धमिलो हुँदै जाने सम्भावना छ, उनले थपे।

लेमन पुच्छ्रेतारा नोभेम्बर र डिसेम्बरमा सूर्य पछाडि लुक्नेछ, त्यसपछि दक्षिणी गोलार्धका दर्शकहरूका लागि मात्र देखिनेछ, येले बताए।

युक्रेनी एमेच्योर खगोलविद् भ्लादिमिर बेजुगलीले नासा-युरोपेली अन्तरिक्ष एजेन्सीको संयुक्त परियोजना ‘सोलार एन्ड हेलियोस्फेरिक अब्जर्भेटरी’ अन्तरिक्षयानमा रहेको SWAN उपकरणबाट खिचिएका तस्बिरहरूमार्फत स्वान पुच्छ्रेतारा पत्ता लगाएका थिए।

यसैबीच, एरिजोनाको माउन्ट लेमन अब्जर्भेटरीले क्याटालिना स्काई सर्भे अन्तर्गत लेमन पत्ता लगाएको थियो। यो नासा-अनुदान प्राप्त परियोजना हो जसले पृथ्वीको नजिकका क्षुद्रग्रहहरू जस्ता जोखिमपूर्ण वस्तुहरूको लागि रातको आकाश स्क्यान गर्दछ।

क्याटालिना स्काई सर्भेका निर्देशक कार्सन फुल्सका अनुसार, संयोगवश यो सर्वेक्षण पुच्छ्रेताराहरू पत्ता लगाउने पनि उत्कृष्ट तरिका हो। लेमन पत्ता लाग्ने रात उनैले टेलिस्कोप सञ्चालन गरिरहेका थिए।

“सुरुमा यो पुच्छ्रेतारा हो भनेर स्पष्ट थिएन,” फुल्सले भने। “यो धेरै मधुरो र धेरै टाढा थियो, त्यसबेला अहिलेको जस्तो नाटकीय लामो पुच्छर बनाउन सकेको थिएन।”

फुल्सका अनुसार, लेमन अवलोकनकर्ताहरूका लागि यस वर्षको उत्कृष्ट पुच्छ्रेतारा मध्ये एक हुन सक्छ।

“यो शानदार छ किनभने यो अँध्यारो स्थानबाट सामान्य दूरबिन वा यसको सबैभन्दा चम्किलो अवस्थामा खाली आँखाले पनि देख्न सकिन्छ,” उनले भने। “यति चम्किला र नजिकका पुच्छ्रेताराहरू दुर्लभ हुन्छन् र सबैका लागि घरपछाडिबाट खगोल विज्ञानको आनन्द लिने एउटा रोमाञ्चक अवसर हो।”

झाङका अनुसार, लेमन पुच्छ्रेतारा – जुन अहिले खाली आँखाले देख्न सकिने भन्दा अलिकति कम चम्किलो छ – तीव्र गतिमा चम्किलो भइरहेको छ र आगामी केही हप्तामा कम्तीमा मधुरो रूपमा देखिन सक्ने सम्भावना छ।

फुल्सका अनुसार, यो पुच्छ्रेताराको पृथ्वीको सबैभन्दा नजिकको भ्रमणले हेर्ने उत्कृष्ट अवसर प्रस्तुत गर्नेछ।

“यो हेर्नको लागि राम्रो समय हुनेछ किनभने चन्द्रमा बाटोमा हुनेछैन,” उनले ईमेलमा लेखे। “यो यसको सबैभन्दा नजिकको पहुँचको एक हप्ता अगाडि र पछाडि देखिनेछ, र सानो टेलिस्कोपको सहयोगमा अझ लामो समयसम्म।”

पुच्छ्रेतारा कसरी हेर्ने?

होल्टले मानिसहरूलाई दूरबिन प्रयोग गर्न र प्रकाश प्रदूषण नभएको अँध्यारो ठाउँबाट अवलोकन गर्न सिफारिस गर्छिन्। उनले भनिन् कि धेरै एप्सले पुच्छ्रेताराहरू कहाँ छन् भनेर वास्तविक समयमा देखाउन सक्छन्।

“तपाईं आफ्नो फोन क्यामेराबाट पनि हेर्ने प्रयास गर्न सक्नुहुन्छ,” होल्टले भनिन्, “केही सेकेन्डको लागि लामो एक्सपोजरमा सेटिङहरू परिवर्तन गरेर आकाशमा लक्षित गर्नुहोस्।”

झाङका अनुसार, स्टेलारियम (Stellarium) वा के-स्टार्स (KStars) जस्ता निःशुल्क प्लेनेटेरियम सफ्टवेयरले कुनै पनि क्षणमा ताराहरूको सापेक्ष पुच्छ्रेताराहरू कहाँ छन् भनेर देखाउँछ।

फिलाडेल्फिया नजिकैको भिलानोभा विश्वविद्यालयका सहायक प्राध्यापक टेडी कारेटाका अनुसार, हाल लेमन बिग डिपरको तलतिर अलि तल छ।

यदि अक्टोबर २० को साँझ तपाईंको क्षेत्रमा आकाश सफा छैन भने, द भर्चुअल टेलिस्कोप प्रोजेक्टले इटालीको मान्सियानोबाट दुवै पुच्छ्रेताराको प्रत्यक्ष प्रसारण गर्नेछ।