काठमाडौं ।  हामीमध्ये धेरैले स्वास्थ्यका लागि गुलिया पेय पदार्थभन्दा ‘डाइट सोडा’ लाई राम्रो विकल्प मान्छौं। तर, नयाँ अनुसन्धानले हाम्रो यो धारणालाई चुनौती दिएको छ।

हालै सार्वजनिक गरिएको एक अध्ययनले चौंकाउने तथ्य सामु ल्याएको छ – दिनमा एक क्यान डाइट सोडा पिउँदा पनि कलेजोको गम्भीर रोग ननअल्कोहोलिक फ्याटी लिभर डिजिज (NAFLD) को जोखिम ६०% सम्म बढ्न सक्छ। त्यस्तै, गुलिया पेय पदार्थले यो जोखिम ५०% सम्म बढाउने तथ्य खुलेको छ।

के हो ननअल्कोहोलिक फ्याटी लिभर डिजिज (NAFLD)?

NAFLD, जसलाई हाल मेटाबोलिक डिस्फंक्शन-एसोसिएटेड स्टेटोटिक लिभर डिजिज (MASLD) पनि भनिन्छ, रक्सी नपिउने वा न्यून मात्रा पिउने मानिसहरूको कलेजोमा बोसो जम्ने अवस्था हो।

यसले निम्त्याउने क्षति रक्सीको अत्यधिक सेवनबाट हुने क्षतिसँग मिल्दोजुल्दो हुन्छ। यो रोगले सिरोसिस (कलेजोमा गम्भीर दाग) र कलेजोको क्यान्सर जस्ता घातक रोगहरू निम्त्याउन सक्छ।

कलेजोको क्यान्सरको प्रमुख कारण मानिने यो अवस्था विगत तीन दशकमा अमेरिकामा ५०% ले बढेको अनुमान छ। हाल, अमेरिकाको लगभग ३८% जनसंख्या यसबाट प्रभावित रहेको छ, जुन विश्वव्यापी स्वास्थ्य चिन्ताको विषय बनिसकेको छ।

‘स्वास्थ्यकर’ भनिएको डाइट सोडा झन् जोखिमपूर्ण

चीनको सोचौ युनिभर्सिटीको फर्स्ट एफिलिएटेड हस्पिटल, ग्यास्ट्रोएन्टेरोलोजी विभागकी प्रमुख अध्ययनकर्ता डा. लिहे लिउ भन्छिन्, “चिनीयुक्त पेय पदार्थहरू लामो समयदेखि आलोचित छन्, जबकि तिनीहरूका ‘डाइट’ विकल्पहरूलाई प्रायः स्वस्थ विकल्पको रूपमा हेरिन्छ।”

उनले थप्छिन्, “हाम्रो अध्ययनले देखाउँछ कि कम वा चिनीरहित पेय पदार्थहरू (LNSSBs) पनि MASLD को उच्च जोखिमसँग सम्बन्धित छन्। दिनमा एक क्यान जस्तो सामान्य मात्रामा सेवन गर्दा पनि यो जोखिम रहन्छ।”

यति मात्र होइन, यो अध्ययनको सारांश (abstract) अनुसार, डाइट पेय पदार्थहरूको सेवन कलेजोको रोगबाट मृत्यु हुने उच्च जोखिमसँग पनि जोडिएको छ। यो अनुसन्धान युरोपियन सोसाइटी अफ ग्यास्ट्रोइन्टेस्टाइनल एन्डोस्कोपीको वार्षिक सम्मेलन, युनाइटेड युरोपियन ग्यास्ट्रोएन्टेरोलजी वीकमा बर्लिनमा प्रस्तुत गरिएको थियो।

डा. लिउ भन्छिन्, “यी निष्कर्षहरूले यी पेय पदार्थहरू हानिरहित छन् भन्ने सामान्य धारणालाई चुनौती दिन्छन्। यसले आहार तथा कलेजोको स्वास्थ्यमा तिनीहरूको भूमिकाबारे पुनर्विचार गर्नुपर्ने आवश्यकतालाई उजागर गर्छ, विशेष गरी जब MASLD विश्वव्यापी स्वास्थ्य चिन्ताको रूपमा उदाउँदैछ।”

अध्ययनको विधि र मुख्य निष्कर्षहरू

यस अध्ययनले बेलायतको एक व्यापक बायोमेडिकल अनुसन्धान परियोजना ‘यूके बायोबैंक’ मा सहभागी लगभग १,२४,००० स्वस्थ व्यक्तिहरूलाई दश वर्षसम्म अनुगमन गरेको थियो। पेय पदार्थको प्रकार र सेवनको आवृत्ति २४ घण्टे आहार प्रश्नावली प्रयोग गरेर विभिन्न समयमा मूल्याङ्कन गरिएको थियो।

मुख्य निष्कर्षहरू:

• डाइट सोडाले ६०% र गुलिया पेय पदार्थले ५०% सम्म NAFLD को जोखिम बढाउँछ
• सहभागीहरूले पानीको सट्टा अन्य पेय पदार्थ त्यागेर पानी पिउन थालेमा चिनीयुक्त पेय पदार्थको लागि लगभग १३% र डाइट पेय पदार्थको लागि १५% भन्दा बढी जोखिम कम भएको पाइयो
• चौंकाउने तथ्य: चिनीयुक्त पेय पदार्थबाट डाइट पेय पदार्थमा (वा यसको उल्टो) स्विच गर्दा जोखिम कम भएन

विशेषज्ञहरूको राय

क्यालिफोर्नियाको स्ट्यानफोर्ड युनिभर्सिटी स्कूल अफ मेडिसिनका ग्यास्ट्रोएन्टेरोलोजी र हेपेटोलोजीका क्लिनिकल एसोसिएट प्रोफेसर डा. साजिद जलील, जो यस अध्ययनमा संलग्न थिएनन्, भन्छन् कि यो अध्ययनले “आहार व्यवहारले MASLD लाई प्रत्यक्ष रूपमा असर गर्ने निर्णायक प्रमाण प्रदान गर्दछ।”

उनले भने, “यो अध्ययनले नियमित र डाइट दुवै सफ्ट ड्रिंकले समयसँगै कलेजोलाई हानि पुर्‍याउन सक्ने स्पष्ट रूपमा देखाएको छ। पानी वा चिनी नहालेका पेय पदार्थहरू छनौट गर्दा कलेजोलाई सुरक्षित राख्न मद्दत गर्छ।”

डा. जलीलले यस अध्ययनको प्रोस्पेक्टिभ डिजाइन, विशाल संख्यामा सहभागी, MASLD को निदानका लागि प्रमाणित परीक्षण र लामो समयको अनुगमनका कारण यसलाई अघिल्ला अध्ययनहरू भन्दा धेरै विश्वसनीय मानेका छन्।

किन हुन्छ कलेजोमा यस्तो प्रभाव?

गुलिया पेय पदार्थको प्रभाव:

डा. लिउका अनुसार, गुलिया पेय पदार्थहरूमा उच्च चिनी सामग्रीले रगतमा ग्लुकोज र इन्सुलिनको मात्रा ह्वात्तै बढाउँछ, जसले तौल बढ्न मद्दत गर्छ। अतिरिक्त चिनीले कलेजोमा बोसो जम्मा हुन थाल्छ।

डाइट पेय पदार्थको प्रभाव:

क्यालोरी कम भए पनि, डाइट पेय पदार्थहरूले पनि धेरै तरिकाले कलेजोको स्वास्थ्यलाई असर गर्न सक्छन्। डा. लिउ बताउँछिन्, “तिनीहरूले आन्द्राको माइक्रोबायोम परिवर्तन गर्न सक्छन्, पूर्णताको भावनामा बाधा पुर्‍याउन सक्छन्, मीठो खानेकुराको चाहना बढाउन सक्छन् र इन्सुलिन स्रावलाई उत्तेजित गर्न सक्छन्।”

पानीको महत्त्व:

यसको विपरीत, पानीले शरीरलाई मेटाबोलिजममा नकारात्मक असर नगरी हाइड्रेट गर्छ, तृप्तिको भावनामा मद्दत गर्छ र समग्र मेटाबोलिक कार्यलाई समर्थन गर्छ।

डा. लिउ निष्कर्षमा पुग्छिन्, “त्यसैले, जुनसुकै गुलिया पेय पदार्थलाई पानीले प्रतिस्थापन गरे पनि जोखिम घट्ने दर उस्तै हुन्छ। यसले देखाउँछ कि पानी सबैभन्दा स्वस्थ पूर्वनिर्धारित पेय पदार्थ हो।”

निष्कर्ष

यो अध्ययनले हामीलाई हाम्रो दैनिक पेय पदार्थको छनोटबारे गम्भीरतापूर्वक सोच्न बाध्य पार्छ। ‘स्वास्थ्यकर’ भनिएका डाइट विकल्पहरू पनि कलेजोका लागि हानिकारक हुन सक्छन् भन्ने तथ्यले सबैलाई चकित पारेको छ।

स्वास्थ्यका लागि आजैदेखि गुलिया र डाइट पेय पदार्थ त्यागी पानीलाई आफ्नो प्रमुख साथी बनाउनुहोस्। स्वस्थ कलेजोका लागि पानी नै उत्तम विकल्प हो।

(यो लेख सार्वजनिक स्वास्थ्य जानकारीका लागि मात्र हो। विशेष स्वास्थ्य सल्लाहका लागि चिकित्सकसँग परामर्श लिनुहोस्।)